Wambierzyce i Sarny – Zabytki na miarę Pomnika Historii
Podejmujemy wspólne działania, aby Prezydent Rzeczypospolitej mógł uznać Bazylikę Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Wambierzycach i Kaplicę św. Jana Nepomucena w Sarnach łącznie jako Pomnik Historii o nazwie:
Wambierzyce i Sarny – świątynie czasu barokowej katolicyzacji Hrabstwa Kłodzkiego
Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Wambierzycach i Kaplica św. Jana Nepomucena w Sarnach pełnią wyjątkową rolę w dolnośląskiej architekturze, krajobrazie i społeczeństwie, będąc połączone osobą fundatora.
Rezydujący w Sarnach Jan Franciszek Antoni hrabia von Götzen ufundował po 1715 r. obie świątynie jako wyraz swojego przywiązania do Kościoła katolickiego. Ukończone w latach 20-tych XVIII wieku stanowią najdobitniejszy wyraz kontrreformacyjnej barokowej katolicyzacji Hrabstwa Kłodzkiego poprzez architekturę dominującą w górzystym krajobrazie.
Do wambierzyckiej świątyni prowadzą monumentalne kamienne schody symbolizujące lata życia Jezusa na Ziemi oraz lata życia Maryi przed macierzyństwem. Imponująca fasada rozdzielona galerią na dwie kondygnacje nadaje bazylice charakter pałacowy. Kościół rozłożony na zboczu wzniesienia jest centralnym punktem Wambierzyc z kalwarią położoną na sąsiednich wzgórzach.
Kaplica w Sarnach jest zaś dostawiona do bryły hrabiowskiego pałacu, czym nawiązuje do średniowiecznych tradycji Capella Pallatina – jest wyodrębioną z masywu pałacu formą architektoniczną jak kaplice wznoszone w obronnych średniowiecznych zamkach. Dominuje w przestrzeni górnej części Doliny Ścinawki a umieszczony na jej szczycie krzyż lotaryński oraz cebulaste zwieńczenie wieży podkreślają sakralny charakter budynku.
Jak pisze wybitny badacz dolnośląskiej architektury Krzysztof Eysymontt w swoim opracowaniu dot. zespołu dworskiego w Sarnach z 1972 roku, którego uwagi należy w tym zakresie odnosić do obu świątyń: „Kaplica dworska służy do manifestacji ‚prawdziwej’ katolickiej wiary, jaka z dworu wielkiego pana spływać powinna na poddanych.”
„Na ziemiach Hrabstwa Kłodzkiego opanowanych dawniej przez wyznawców Lutra i Schwenckfelda, rola oficjalnej dworskiej kaplicy odpowiadała roli Kościoła katolickiego odbudowanego na tych ziemiach głównie przez Jezuitów. Kaplica miała więc głosić wiarę (propaganda fidei), której poświęcił się ów zakon. Tej idei podstawowej powinny służyć forma kaplicy – kościoła triumfującego”.
Obie hrabiowskie świątynie kryją w sobie wybitne dzieła barokowego malarstwa.
Wnętrze wambierzyckiej Bazyliki zdobią malowidła, obrazy i rzeźby, z których na szczególną uwagę zasługują dzieła Karola Sebastiana Flackera – ambona, rzeźbiarsko wyrażająca słowa Kantyku Maryi, i ołtarz główny z cudowną figurą Matki Boskiej.
Wnętrze Kaplicy w Sarnach udekorowane jest najwspanialszym istniejącym malowidłem autorstwa Jana Franciszka Hoffmanna, którego twórczość nawiązuje do wielkiego Michała Willmanna, przedstawiającym żywot, męczeńską śmierć i chwałę niebios św. Jana Nepomucena. Jak pisze Eysymontt, apoteoza św. Jana Nepomucena sławi kontrreformacyjne „odrodzenie ‚prawdziwej’ wiary katolickiej”.
„Ta prawdziwa wiara, którą symbolizuje promienna hostia, spływa też za anielskim pośrednictwem na ród fundatora kaplicy Antoniego von Götzen, którego herb przedstawiono wyraziście u dołu. Fundator kaplicy mieni się przeto wyznawcą prawdziwej wiary katolickiej”.
Götzen jako fundator wielkiego pielgrzymkowego kościoła w Wambierzycach i Kaplicy w Sarnach przysłużył się ruchowi kontrreformacyjnemu w Hrabstwie Kłodzkim na równi z zakonem Jezuitów.
Obie świątynie pozostają chętnie odwiedzanymi celami dla pielgrzymów i turystów.
W 1936 r. Papież Pius XI nadał kościołowi w Wambierzycach tytuł bazyliki mniejszej. W 1980 r. Kardynał Stefan Wyszyński ukoronował figurę Matki Boskiej, odczytując przy tym posłanie Papieża Jana Pawła II, który w trakcie swoich wędrówek po ziemi kłodzkiej 25 lat wcześniej w tym kościele odprawił mszę świętą a którego relikwie znajdują się obecnie w krużganku świątyni.
Kaplica i dwór w Sarnach są natomiast jednym z najbardziej rozpoznawalnych zabytków w granicach Dolnego Śląska. W 2010 r. o jego przejęcie zabiegała brytyjska fundacja pod patronatem Księcia Walii. Od 2013 r. obiekt jest w trakcie rewitalizacji. Jak wskazuje Eysymontt, kaplica w Sarnach jest jednym z nielicznych zachowanych przykładów kaplic dworskich na terenie ziem śląskich.