Pałac, dwór czy zamek?

Martin M. Sobczyk

Pierwszym pytaniem, które zadała mi dziennikarka Programu Drugiego Polskiego Radia Justyna Piernik w 2014 r. było: czym właściwie Sarny są – czy to dwór czy zamek?

Aby dodatkowo sprawę skomplikować, w Wikipedii Sarny to pałac.

Tak więc czy to zamek, pałac czy dwór?

Przez lata, szczególnie podczas starań brytyjskiej fundacji pod patronatem Księcia Karola o przejęcie Saren, utarła się nazwa Dwór Sarny. Takiej też używaliśmy pomiędzy rokiem 2013 a 2017.

Po żmudnych badaniach zdecydowaliśmy jednak w tym roku o zmianie nazwy na Zamek Sarny.

Obronne cechy zespołu zabytkowych budynków w Sarnach stawały się w ostatnich trzech latach coraz bardziej oczywiste. Dzięki dr Arturowi Kwaśniewskiemu z Politechniki Wrocławskiej wyeksponowaliśmy w elewacji południowej domu bramnego otwór strzelniczy na działo. W przejeździe bramnym jest więcej reliktów strzelnic.

Okazało się, że dom bramny, który pierwotnie podejrzewaliśmy o proweniencję późno XIX-wieczną, był obiektem wojskowym z XVI wieku, z przyziemiem średniowiecznym.

Ale ten budynek to tylko część założenia zamkowego w Sarnach, na które składał się budynek główny (czyli pałac lub dwór), dom czeladny z 1590 r. i Kaplica Św. Jana Nepomucena z 1738 r.

Całość otoczona była murem kurtynowym ze strzelnicami, który został przez stulecia częściowo rozebrany a częściowo wkomponowany w istniejące do naszych czasów budynki.

Wewnątrz łącznika pomiędzy domem czeladnym a kaplicą widać sgraffito z 1590 r. Wewnątrz spichlerza z 1660 r. również widać sgraffito, prawdopodobnie powstałe jako dekoracja muru zewnętrznego folwarku sporo wcześniej. W wieży wciąż widoczne są wąskie strzelnice.

Z tych trzech pojęć – dwór, pałac, zamek – najprędzej więc możemy wyeliminować dwór. Było modą wałbrzyskiego urzędu konserwatorskiego w poprzednich dekadach nazywać dworem nazbyt dużo z dawnych siedzib arystokratycznych (Kapitanowo, które obecnie mieni się zamkiem, jest wpisane do rejestru zabytków jako dwór; tak samo pałac letni w Sarnach).

Można przyjąć, że główny budynek założenia w Sarnach – być może w 1590 r. będący dworem – został przebudowany w 1660 r. w pałac.

Z całą pewnością jest on częścią założenia zamkniętego pomiędzy rzekę Włodzicę i folwark, które przez stulecia zachowywało swój zamkowy charakter pomimo przebudów.

Tak więc Zamek Sarny!